پرونده انتخابات ۲۰۲۴ آمریكا ، ۳ نظام ریاستی در آمریکا رییس جمهور چه وظایف و اختیاراتی دارد؟

بهمن: در نظام سیاسی آمریکا که به شیوه ریاستی اداره می شود، رییس جمهور نقش تعیین کننده ای در عرصه های داخلی و خارجی از انتصابات و عفو گرفته تا رهبری نیروهای مسلح و سیاست خارجی دارد.

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: شمارش معکوس برای انتخابات ریاست جمهوری آمریکا شروع شده است؛ انتخاباتی که پنجم نوامبر (۱۵ آبان) کلید می خورد تا سرنوشت قوه مجریه برای چهار سال آتی مشخص شود.
لازم به ذکر است قانون اساسی آمریکا مقرر می دارد که رئیس جمهور شهروند بومی متولد این کشور و حداقل دارای ۳۵ سال سن باشد. کاندیداهای ریاست جمهوری چندین ماه پیش از انتخابات ریاست جمهوری انتخاب می شوند که هر چهار سال یک مرتبه صورت می گیرد. اصلاحیه بیست و دوم قانون اساسی که در سال ۱۹۵۱ به تصویب رسید مدت خدمت رئیس جمهور را به دو دوره محدود می کند.
بعد از فرایند سخت رقابت ها و انتخابات درون حزبی، حالا «کامالا هریس» معاون رئیس جمهور مستقر از حزب دموکرات و «دونالد ترامپ» نامزد طیف جمهوریخواه به مرحله نهایی انتخابات راه یافته اند تا در صورت پیروزی بر کسی نظام سیاسی ریاستی تکیه بزنند.

نظام ریاستی آمریکا چه تمایزی با نظام های پارلمانی دارد؟

همان طور که اشاره شد در آمریکا نظام ریاستی (Presidential system) حاکم است؛ نظام ریاستی نوعی نظام حکومتی است که در آن قوه مجریه مستقل از پارلمان یا قوه مقننه است. در چنین نظامی، رئیس جمهور نه فقط رئیس قوه مجریه بلکه رئیس کشور هم هست و برای مدت معینی با رای مردم انتخاب می شود.
نظام ریاستی مصداق تحقق کامل اصل تفکیک قوا است؛ اصلی که از جانب منتسکیو اندیشمند سیاسی فرانسوی قرن هجدهم مطرح گردیده است. آمریکا اولین جمهوری ریاستی در جهان است چونکه نویسندگان قانون اساسی آمریکا، عمیقاً تحت تاثیر منتسکیو بودند.
در نظام پارلمانی، نخست وزیر رئیس حکومت (Government) است و پادشاه یا رئیس جمهور رئیس کشور یا دولت (State) به حساب می آید و اختیارات چندانی ندارد. اما در نظام ریاستی، رئیس جمهور اختیارات گسترده ای دارد و – برخلاف نظام پارلمانی – پارلمان در انتخاب وزیران نقشی ندارد. ازاین رو وزیران در مقابل رئیس جمهور پاسخگو هستند نه در مقابل پارلمان. بدین ترتیب پارلمان حق برکناری وزیران را ندارد و صرفا می تواند در شرایط خاص رئیس جمهور را استیضاح و برکنار کند.
نظام هایی که در آنها رئیس جمهور، رئیس کشور نباشد، نظام ریاستی نیستند بلکه نظام های شبه ریاستی اند. همینطور اگر پارلمان در انتصاب یا برکناری وزرای دولت نقشی داشته باشد، از عیار ریاستی نظام کم می شود. این جمله لزوماً دال بر وجود یک خصوصیت منفی در چنین نظام هایی نیست بلکه صرفا گزاره ای خبری است که از ناتمام بودن خصلت ریاستی چنین نظام هایی. حکایت دارد.

حوزه اختیارات و وظایف ریاست جمهوری آمریکا

رئیس جمهور آمریکا بعنوان رئیس دولت و رئیس اجرایی کشور، مسئولیت های گوناگونی را بر عهده دارد که شامل اختیارات و وظایف زیر است؛
۱. اجرای قوانین: رئیس جمهور موظف است تا قوانین مصوب کنگره را اجرا نماید. این وظیفه شامل نظارت بر آژانس ها و وزارت خانه هاست که به اجرای این قوانین می پردازند. رئیس جمهور می تواند از حق وتو برای رد مصوبه های کنگره استفاده نماید اما این اقدام می تواند با دو سوم آرا در هر دو مجلس کنگره لغو شود.
۲. رهبری نیروهای مسلح: رئیس جمهور آمریکا بعنوان فرمانده کل نیروهای مسلح، مسئولیت هدایت و کنترل نیروهای نظامی کشور را بر عهده دارد. این شامل تعیین استراتژی های نظامی و تصمیم گیری در مورد استفاده از نیروها در مواقع جنگ و بحران است. هرچند، اعلام جنگ تنها با تصویب کنگره امکانپذیر است.
۳. هدایت سیاست خارجی: رئیس جمهور آمریکا نقش کلیدی در تعیین سیاست های خارجی کشور دارد. او می تواند معاهده ها را امضا و نمایندگان دیپلماتیک را منصوب کند. البته معاهده ها باید به تصویب دو سوم سنای ایالات متحده برسند.
۴. انتصابات: رئیس جمهور آمریکا اختیار دارد تا مقام های دولتی همچون وزرای کابینه، قضات فدرال و دیگر مقام های کلیدی را منصوب کند. این انتصاب ها باید به تأیید سنا برسند.
۵. عفو و بخشش: رئیس جمهور آمریکا می تواند به اشخاصی که به جرایم فدرال محکوم شده اند، عفو دهد یا مجازات ها را کم کند. این قدرت به او اجازه می دهد تا بر مبنای ملاحظه های انسانی یا سیاسی تصمیم گیری کند.
۶. وضعیت اضطراری: رئیس جمهور آمریکا می تواند در مواقع اضطراری مانند بلایای طبیعی یا بحران های ملی، اقدام هایی را برای محافظت از امنیت و رفاه کشور اتخاذ کند. این شامل فراخوانی نیروهای ملی یا تخصیص منابع است.
۷. خطاب به کنگره: رئیس جمهور آمریکا موظف است به صورت سالانه گزارشی به کنگره عرضه نماید و وضعیت کشور را بررسی کند. این گزارش بعنوان «گزارش وضعیت اتحاد» شناخته می شود و فرصتی برای بیان اولویت ها و برنامه های آینده است.

۸. توسعه و اجرای برنامه های اقتصادی: رئیس جمهور آمریکا نقش مهمی در تعیین و اجرای سیاست های اقتصادی دارد. این شامل عرضه بودجه و طرح های اقتصادی به کنگره جهت بررسی و تصویب است.
دلایل و فرآیند استیضاح رئیس جمهور در آمریکا
قانون اساسی ایالات متحده در ماده دوم بخش چهار، به مبحث برکناری رئیس جمهور پرداخته است. این بخش به «استیضاح» (Impeachment) اشاره می کند و شرایطی را که باعث برکناری رئیس جمهور می شود، مشخص می کند. رئیس جمهور می تواند به علل خیانت، رشوه و سایر جنایت ها و جنایت های بزرگ استیضاح شود.
فرآیند استیضاح به دو گونه است؛
۱. محاکمه در کنگره: استیضاح باید در مجلس نمایندگان آغاز شود. این مجلس می تواند به استیضاح رئیس جمهور رای دهد. برای این کار احتیاج به رای اکثریت نمایندگان است.
۲. محاکمه در سنا: اگر مجلس نمایندگان به استیضاح رای دهد، پرونده به سنای ایالات متحده ارسال می شود. سنا مسئولیت محاکمه را بر عهده دارد و برای برکناری رئیس جمهور، باید دو سوم سناتورها به این اقدام رای دهند.
به عنوان نمونه مجلس نمایندگان آمریکا اوایل سال ۲۰۲۱، دونالد ترامپ رئیس جمهور قبلی آمریکا را در ارتباط با یورش به کنگره به افترا «تشویق شورش» استیضاح کرد و ۲۲۲ نماینده دموکرات و ۱۰ نماینده جمهوریخواه به این طرح رای مثبت دادند.

ترامپ اما در پنجمین روز دادگاه خود در مجلس سنا بی گناه شناخته شد. در رای گیری انجام شده بعد از سخنرانی های اختتامیه در مجمع عمومی سنا، ۵۷ سناتور ضد ترامپ و ۴۳ سناتور دیگر به نفع وی رای دادند. بنابراین، ترامپ که برای محکومیت حداقل به رای ۶۷ سناتور نیاز داشت، از افترا «تحریک مردم به شورش» تبرئه شد.
طبق قانون اساسی آمریکا، در صورتیکه رئیس جمهور محکوم شود، به صورت خودکار برکنار خواهد شد و معاون رئیس جمهور جایگزین او خواهد شد. در غیر این صورت، رئیس جمهور به کار خود ادامه خواهد داد. گفته می شود که این فرایند به منظور حفظ توازن قوا و پیشگیری از سوءاستفاده از قدرت طراحی شده است.
فرجام سخن
ریاست جمهوری ایالات متحده یک مقام مهم و چندوجهی است که وظایف و اختیارات متنوعی را در زمینه های متعدد بر عهده دارد و پیش تر به هشت مورد از مهم ترین آنها اشاره شد؛ اجرای قوانین، رهبری نیروهای مسلح، مدیریت سیاست خارجی، انتصابات، عفو و بخشش، وضعیت اضطراری، خطاب به کنگره و هم توسعه و اجرای برنامه های اقتصادی همچون دامنه اختیارات و وظایف رئیس جمهور به شمار می روند.
ضمن این که توانایی رئیس جمهور در رهبری، تصمیم گیری و اجرای سیاست ها، تاثیر زیادی بر زندگی مردم آمریکا و جامعه جهانی دارد. درک این وظایف و اختیارات در آستانه انتخابات ۲۰۲۴ برای فهم بهتر نظام سیاسی ایالات متحده و چگونگی عملکرد آن بسیار ضروری می باشد.