عضو اندیشكده آب و محیط زیست مركز الگو عنوان كرد الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، سندی برای پیشرفت سرزمین دارای فرهنگ ایرانی و اسلامی

عضو اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اظهار داشت: در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نظارت مردم و رسانه ها بر کار دولت پیش بینی شده است تا روزنامه ها، مردم، فرهیختگان و دانشمندان بتوانند بر کار دستگاهها نظارت کنند. اگر این سیاست به درستی اجرا شود متوجه می شویم که اشکال کار کجاست.
به گزارش بهمن به نقل از ایسنا، در عصر پیشرفت های پرشتاب علمی، اطلاعاتی، ارتباطی و شناختی و نیز تحولات بینشی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و بین المللی و در گام دوم انقلاب اسلامی قرار داریم، در این زمان هر کسی وظیفه دارد توانمندی ها و ظرفیت های تمدنی ایران و اسلام را با استفاده از علم و تکنولوژی روز و تجارب بومی و جهانی برای نیل به تمدن نوین اسلامی ایرانی شکوفا کند و آنرا برای حل مسائل اساسی کشور و تعالی و سعادت خود به خدمت درآورد.
با این رویکرد رهبر انقلاب اسلامی در دوم خرداد ۱۳۹۰ بر تدوین سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تاکید و مرکز الگو را مأمور انجام رساندن این سند کردند. به دنبال این فرمان پیش نویس الگوی پیشرفت با مشارکت گسترده متفکران و صاحب نظران حوزه و دانشگاه، بر پایه جهان بینی، اصول، ارزش ها و آموزه های اسلام و آرمان های انقلاب اسلامی و با عنایت به مقتضیات اجتماعی، اقلیمی و میراث فرهنگی کشورمان، با روش های علمی و با استفاده از دانش روز و دستاوردهای بشری طراحی شد.
این پیش نویس در معرض نقد و پیشنهاد متخصصان، سیاست گذاران، قانون گذاران، برنامه ریزان و مجریان کشور قرار گرفت و در پرتو نقدها و پیشنهادها، کمال و ارتقا یافت و درحال نهایی شدن است.
برای آشنایی با قسمتی از تدابیر الگو در حوزه آب، کشاورزی منابع طبیعی گفت وگویی داشتیم با دکتر روزی طلب عضو اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. مشروح این گفت و گو به شرح زیر است:
*با توجه به این که بنیان گذار انقلاب اسلامی ایران در شعار «جمهوری اسلامی» از نظر تقدم و تأخر، جمهوری را بر اسلامی مقدم می دانستند چرا در نام گذاری اسم مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اسلامی بر ایرانی مقدم نوشته شده است. آیا دوگانه ای در این حوزه وجود دارید و اسلام و ایران بعنوان ظرف و مظروف در هر دو نام گذاری ملاک بوده است؟
کشور ایران شامل مجموعه سرزمینی و همین طور مجموعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می باشد. فرهنگ ما متشکل از دو فرهنگ اسلامی و فرهنگ ایرانی است که در هم عجین هستند. فلاسفه و شعرای ما در طول تاریخ نگاه اسلامی داشتند. مساحت و جغرافیای ایران در طول تاریخ بزرگ و کوچک شد، اما ایران هویت دینی خودرا حفظ کرد بدین سبب ایران و اسلام هیچکدام بر دیگری اولویت ندارند.
مرکز الگو اسلامی ایرانی پیشرفت هم در پی طراحی سندی است، برای پیشرفت سرزمینی که دارای فرهنگ ایرانی و اسلامی است. هر چند که دو واژه و دو مفهوم ایران و اسلام بر هم تقدم و تأخر ندارند، البته برخی ممکنست تفسیر دیگری عرضه کنند، اما بنده معتقدم ایران و اسلام بر هم اولویتی ندارند.
در توسعه غربی، معنویت و ارزش های فرهنگی و دینی مورد توجه جدی قرار نگرفته است؛ اما در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، عنصر معنویت و فرهنگ و خانواده دیده شده است. در حقیقت الگوی پیشرفت یک برنامه جامع مبتنی بر فرهنگ اسلامی ما است.
البته در الگوی پیشرفت بر احترام به سایر ادیان همچون مسیحیت، یهودیت و زرتشتی که در قانون اساسی به آنها اشاره شده هم تاکید شده است.

*ماهیت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چیست؟ آیا این سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، یک کلان نظریه است یا یک سند استراتژیک و یا فقط یک گفتمان فراگیر اجتماعی؟
سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تلفیقی از همه مواردی است که شما در سوالتان بیان کردید. نظریه پیشرفت هنوز مدون نشده است اما این سند جنبه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، زیست محیطی و معنوی دارد.

*«پیشرفت» در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، چه تفاوتی با مفاهیم بدیلی مثل توسعه دارد؟
در ایران واژه انگلیسی Development به توسعه ترجمه شد، اما مفهوم مندرج در توسعه هیچ گاه به درستی اجرا نشده است. از گذشته نام برنامه های مختلف عمرانی و ساخت کارخانه های مختلف که در بخش های صنعتی و کشاورزی و غیره راه اندازی شده اند را توسعه گذاشتند، درحالی که همه این ها برنامه های پراکنده عمرانی بود که نتیجه اش همراه به آلودگی محیط زیست، تخریب منابع طبیعی و مشکلات اجتماعی بوده است. توسعه در مفهوم جهانی به مفهوم رشد متوازن اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و سیاسی است که جریانی از پایین به بالا دارد و نقش و مشارکت مردم و بخش خصوصی در آن بسیار ضروری و لازم است.
توسعه در جهان به مفهوم این است که مردم، اندیشمندان و اتاق های فکر در راه دستیابی به توسعه مشارکت و نظر دارند. پارلمان و نمایندگان مردم بر روند توسعه نظارت کامل دارند و تغییر قدرت با انتخابات شفاف انجام می شود؛ اما توسعه در ایران به مفهوم عمران و ساخت کارخانه های صنعتی و کشاورزی بوده است. در برنامه های توسعه ایران نقش مردم پررنگ نیست و دولت جای بخش خصوصی و مردمی نشسته است. در نتیجه این برنامه ها به اندازه کافی موفق نبودند و نهایتاً ۳۰ تا ۴۰ درصد به اهداف رسیدند.

*نسبت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با الگوی توسعه ی پایدار چیست؟
توسعه پایدار مبتنی بر مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیست است. «توسعه پایدار» زمانی مورد توجه قرار گرفت که کره زمین بر اثر عملیاتی شدن نظریه توسعه اقتصادی و انقلاب صنعتی در غرب، گرفتار لطمه های جدی شد. نظریه توسعه پایدار تاکید دارد که در کنار توسعه اقتصادی باید از محیط زیست و منابع طبیعی هم مراقبت شود، سپس مسائلی چون عدالت، مقابله با گرسنگی و فقر و برابری حقوق زن و مرد هم عنوان شد.
محیط زیست همچون حفظ آب، خاک و هوا، جنگل، مراتع، بهینه سازی مصرف آب و انرژی در کنار مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مدنظر تدوین کنندگان سند الگوی پیشرفت قرار گرفته است، به بیان دیگر توسعه پایدار اصول ثابتی دارد که ما باید با عنایت به قوانین و فرهنگ کشور خودمان به آن دقت کنیم تا گرفتار مشکلات فرهنگی و اجتماعی نشویم.

*نظام حاکمیت یا حکمرانی اسلامی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چگونه تصویر شده است؟
این بحث در ادامه پاسخ به پرسش قبلی است. بطور مثال در حوزه مدیریت و مصرف بهینه آب یا انرژی باید حکمرانی مناسبی داشته باشیم و نقش دولت و مردم مشخص باشد در غیر این صورت برنامه ها به نتیجه نمی رسد.
بعد از انقلاب اسلامی تا کنون شش برنامه توسعه در کشور تدوین و اجرا شده است، اما موفقیت رضایت بخشی در زمینه های نظیر محیط زیست و منابع طبیعی به دست نیاوردیم و حالا با بحران آب و شرایط نامطلوب محیط زیست خصوصاً هوای کلان شهرها و تخریب منابع طبیعی در سراسر کشور روبرو شده ایم به صورتی که شرایط نگران کننده شده است.
در زمینه محیط زیست، آب و منابع طبیعی باید حکمرانی فرابخشی را در دستورکار قرار دهیم و بطورمثال کلیه زیر بخش های مختلف اقتصادی نظیر صنعت، کشاورزی، مسکن و شهرسازی و غیره با بخش محیط زیست و منابع طبیعی و نمایندگان بخش خصوصی و سازمان های غیردولتی و نهادهای مدنی و اندیشمندان و نخبگان در زمینه های مختلف باید با یکدیگر همکاری و مشارکت کنند، نه فقط یک دستگاه یا وزارت خانه مسئول باشد…
چرا باید صنایع و فولاد بجای آنکه در کنار خلیج فارس ساخته شود، در کویر ساخته شد تا وزارت نیرو یا بخش خصوصی مجبور شود با سرمایه گذاری و هزینه بسیار زیاد برای راه اندازی تأسیسات آب شیرین کن ها و حفر صدها کیلومتر کانال و لوله گذاری برای انتقال و غیره، آب را به دل کویر برای این صنایع ببرد. کجای دنیا این کار را انجام شده است؟ بنابراین حکمرانی باید فرابخشی شود و تصمیمات و برنامه ریزی با اجماع نظر نخبگان و اندیشمندان و با مشارکت کلیه دستگاههای مرتبط و ذی نفعان گرفته شود. بحران فعلی آب در حوزه صنعت، کشاورزی و شرب نتیجه دخالت ندادن مردم بی توجهی به نظر دانشگاهیان و اندیشمندان بوده است.
حکمرانی در حوزه آب در الگوی سند پیشرفت اینطور تعریف شده است که مجموعه نظام حقوقی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اداری که سیاست گذاری، برنامه ریزی، توسعه، مدیریت و بهره برداری منابع آب را تحت تأثیر قرار می دهد و نیازهای مختلف جامعه را بصورت پایدار در ارتباط با حق مالکیت، دریافت خدمات، میزان مصرف و چگونگی منابع آب تامین کند.

*رویکرد سند الگو، ملی- سرزمینی است یا امتی – تمدنی؟
بحث ما این است که اگر سرزمین ایران را حفظ نکنیم و ایرانی وجود نداشته باشد، آیا می توانیم تمدن به وجود آوریم؟ باید سرزمین ایران با شرایط مناسب وجود داشته باشد تا مرکز تمدن اسلامی و حتی جهانی شود. اگر شرایط اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سرزمینی و زیست محیطی ایران ضعیف باشد، آیا می تواند تمدن ایجاد کند؟ باید ایران قوی و بزرگ داشته باشیم تا بتوانیم تمدن ایجاد نماییم. به همان اندازه که حفظ سرزمین ایران در زمان هشت سال جنگ تحمیلی مهم بود و برای حفظ آن هزاران شهید دادیم، حفظ منابع طبیعی و محیط زیست کشور هم اهمیت دارد. سرزمین ایران از نظر منابع طبیعی (آب، خاک، جنگلها و مراتع، دریاچه ها و تالاب ها، تنوع زیست گیاهی و حیوانی و…). باید حفظ شود و اقتصاد بزرگ و دانش بنیان نیز داشته باشیم تا به تمدن بزرگی دست پیدا نماییم.
*آنچه مدنظر سند الگوست آینده نگری در این عرصه هاست، این سند در بحث آینده پژوهی چه پیش بینی هایی در خود دارد؟
اندیشکده های مختلف مرکز الگو به خوبی وظایف محوله را انجام دادند؛ بطورمثال تامین امنیت غذایی و توسعه کشاورزی کشور را به وضعیت بوم شناختی ایران منوط کردیم؛ یعنی توسعه کشاورزی نبایستی منجر به نابودی منابع آب و خاک و یا نابودی محیط زیست شود. کشاورزی باید برمبنای توان شرایط اقلیمی، ظرفیت بوم شناختی و راندمان بالا از منابع آب و خاک کشور باشد. ما می توانیم با استفاده از منابع محدود آب و بکار گرفتن علم و فناوری، غذا تولید نماییم. اگر کشاورزی با راندمان پایین داشته باشیم و آب را نابود نماییم این کشاورزی علمی نخواهد بود.
باید با آب بمراتب کمتر غذای بیشتری تولید کنیم؛ یعنی به علت خشکسالی و شرایط اقلیمی سالهای گذشته و کم شدن ذخائر منابع آبی کشور باید با به خدمت گرفتن تکنولوژی های جدید مواد غذای بیشتری تولید نماییم. این مسئله چالش بسیار بزرگی است، کشاورزان و کارشناسان وزارتخانه های کشاورزی و نیرو باید باور کنند که با آب کم هم می توان مواد غذایی و باکیفیت مناسب تولید کرد. در محصولات کشاورزی که تولید آنها در داخل کشور مزیت ندارد، ما می توانیم از محل منابع ارزی ناشی از صادرات سایر محصولات کشاورزی همچون محصولات باغی، گل و گیاه، گیاهان دارویی و غیره مبادرت به واردات مواد غذایی مورد نیازمان نماییم. باید حتما از کشت محصولات کشاورزی آب بَر پرهیز و بوسیله واردات آب مجازی امنیت غذایی کشور را تامین نماییم. با این کار می توان از بحران های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از بحران آب و نابودی محیط زیست جلوگیری نماییم.

*با توجه به انبوه اسناد راهبردی و سیاستی فراوان موجود در کشور، چه ضرورتی برای ارائه‌ی سندی دیگر مانند الگو وجود دارد؟
در گذشته اسناد توسعه ای خوبی نوشته شد اما به خوبی اجرائی نشده است. مشکل این بود که بیشتر دولت ها مایل بودند در دوره چهارساله تصدی گری خود طوری کار کنند که در کوتاه مدت موفقیت بیشتری داشته باشند و شاید علاقمند نبودند برای دوره زمانی طولانی تر برنامه ریزی کنند؛ بطورمثال اگر در برنامه اول، دوم و… توسعه سدسازی برمبنای مطالعات دقیق تر و درست کارشناسی از همه ابعاد با رعایت کامل حفظ محیط زیست انجام شده بود، امروز ما با مشکلات عدیده در بعضی استانها و مناطق کشور دسته پنجه نرم نمی کردیم و مردم در برخی از مناطق گرفتار این تنش ها و نزاع ها نمی شدند.
حفظ دریاچه ارومیه، تالاب گاوخونی، دریاچه پریشان و همه دریاچه ها و دیگر تالاب های کشور و سواحل خلیج فارس و دریای خزر و حیات کلیه پرندگان و سایر جانداران برای ادامه حیات کشور بسیار اهمیت به سزایی دارد و اگر نتوانیم از این مواهب الهی و مناطق بیابانی و کویری به درستی استفاده نماییم در آینده گرفتار مشکلات زیادی خواهیم شد. نظارت همگانی مردم، نخبگان و رسانه ها به یقین سبب افزایش راندمان و پیشگیری از هدر رفت چشم گیر منابع و حصول پیشرفت های بزرگ برای کشور می شود.

*به نظر شما ضمانت اجرای الگو چیست؟ چه اقداماتی پیش بینی شده تا سند الگو به سرنوشت دیگر اسناد برنامه ای کشور گرفتار نشود؟
ضمانت باید این تعیین شود که اگر قوای سه گانه و دستگاه ها و شرکت های زیرمجموعه آنها به وظایف و تدابیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تن ندادند باید بر حسب مورد به مجلس، مردم و مقام رهبری پاسخگو باشند.
به عنوان مثال در حوزه محیط زیست این هشدار را می دهیم که در آخرین دورانی به سر می بریم که نسل حاضر می تواند برای نسل آینده کاری انجام دهد، اما اگر همین روند ادامه یابد و با همین شیوه کار به مسائل زیست محیطی و آلودگی هوای کلان شهرها و سلامت مردم و… توجه نشود و پسماندها به خوبی بازیافت و مدیریت نشود، بحران ها بیشتر و بمراتب عمیق تر می شود.
امروزه حفظ محیط زیست کره زمین یک نگرانی جهانی است. هدف کنفرانس جهانی تغییر اقلیم که در سه ماه پیش با حضور بیش از ۱۵ هزار نفر از ۱۹۷ کشور جهان و سازمان های غیردولتی در شهر گلاسکو، انگلستان به مدت دو هفته برگزار شد و روسای جمهوری و نمایندگان عالی رتبه خیلی از کشور های جهان همچون ایران در آن شرکت کردند، برای حفظ محیط زیست و پیشگیری از نابود شدن منابع طبیعی جهان همچون جنگل های از قطب شمال تا قطب جنوب و همین طور تولید گازهای گلخانه ای ناشی از مصرف سوخت های فسیلی ناشی از توسعه اقتصادی و صنعتی شدن کشورهای جهان تصمیماتی گرفته شد. نمایندگان بیشتر کشورها خواهان استفاده گسترده تر از انرژی های پاک و تجدید پذیر و استقرار اقتصاد سبز شدند. خیلی از کشور های جهان متعهد شدند حداکثر تا سال ۲۰۵۰ اقدامات مؤثری برای پیشگیری از انتشار گازهای گلخانه ای انجام دهند.
سؤال این است که آیا ایران اسلامی هم نباید در این راه گام بردارد؟ چه زمانی باید هوای شهر تهران و سایر کلان شهرها پاک و قابل تنفس شود؟ تنها با اراده ملی و برنامه ریزی جامع و همه جانبه با همکاری همه دستگاههای ذی ربط کشور و با مشارکت بخش خصوصی و مردم و سرمایه گذاری لازم می توان چالش های زیست محیطی کشور و کلان شهرها را برطرف کرد. ارکان نظام باید بحران ها و چالش های حتمی آینده را باور کنند تا کلیه تدابیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت همچون تدابیر آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی اجرائی شود.